Lời người dịch: Trên thực tế, hiện đang tồn tại 3 phiên bản của OOXML, trong đó chỉ có một phiên bản “ngặt nghèo” (Strict) mà ISO/IEC công nhận là tiêu chuẩn OOXML ISO/IEC 29500: 2008 vào tháng 03/2008. Cả Microsoft Office 2007 và Microsoft Office 2010 cho tới thời điểm tháng 10/2010 đều không tuân thủ phiên bản “ngặt nghèo” đó. “Thực tế là Microsoft đang không triển khai phiên bản “ngặt nghèo” trong khi đang mở rộng một cách ngấm ngầm phiên bản “thời kì chuyển đổi” nghĩa là các cải tiến được yêu cầu để làm cho OOXML chấp nhận được đối với ISO bây giờ đang bị phớt lờ. Sự đi trệch đường này giữa tiêu chuẩn của ISO và sự triển khai của Microsoft đã dẫn tới việc Người có trách nhiệm về Cuộc họp Quyết định Có biểu quyết về OOXML phải công bố gần đây rằng, “Toàn bộ dự án OOXML bây giờ chắc chắn sẽ thất bại”. Một số ý kiến cho rằng, vào lúc này, chính phủ nào trên thế giới mà dựa vào lí do vì OOXML là một tiêu chuẩn của ISO/IEC nên nó là chuẩn mở thì chính phủ đó là một chính phủ kém hiểu biết nên vô tình hùa theo tính tham lam và cố tình lừa người sử dụng của Microsoft. Các tài liệu tham khảo cho bài viết này: (1) “The State of ODF & Outlook for 2010”, ODF Alliance; (2) ISO Rejects Microsoft’s OOXML as Standard”, PC World, September 4th , 2007; (3) “Narrative of the ISO/IEC DIS-29500 BRM Meeting”, Brian Jones, 16 March 2008: (4) Alex Brown, “Microsoft Fails the Standards Test” (2010).
Các chính phủ trên thế giới ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của các tiêu chuẩn ICT để khuyến khích sự lựa chọn và tính tương hợp, giảm chi phí và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. Vì thế một định dạng mở phải được sử dụng cho các tài liệu của chính phủ bây giờ đã trở thành sự khôn ngoan có hiểu biết trong khu vực Nhà nước và đã làm cho các giải pháp dựa vào các tiêu chuẩn mở trở thành một tính năng cơ bản của các chiến lược chính phủ điện tử.
Trong khi xu thế này đã có kết quả trong việc Định dạng Tài liệu Mở ODF (Open Document Format) đang trở nên được nhận thức ngày một rộng rãi và được áp dụng ngày càng gia tăng bởi các cơ quan trong khu vực Nhà nước (Theo: Hiện trạng của ODF và viễn cảnh cho năm 2010, Liên minh ODF – “The State of ODF & Outlook for 2010”, ODF Alliance), thì vẫn tiếp tục còn đó sự mập mờ và những thách thức với sự triển khai các lựa chọn có tham vọng, như Office Open XML (OOXML) của Microsoft. Để giúp thông tin cho các quan chức Nhà nước về chủ đề này, tài liệu này giải thích hiện trạng của sự triển khai OOXML, bao gồm cả lịch sử mà đã dẫn tới sự phát triển các tiêu chuẩn và tiêu chuẩn hóa. Cuối cùng là cả các định dạng OOXML khác nhau ngày hôm nay.
Các dẫn xuất mù mờ của OOXML từ việc tạo ra thông qua quá trình phê chuẩn của ISO/IEC cho tới nhiều phiên bản ngày hôm nay.
Việc hiểu được những ràng buộc mà đã dẫn tới sự phát triển của OOXML sẽ giúp giải thích một số sự mù mờ của ngày hôm nay xung quanh định dạng này.
Trước hết điều quan trọng phải hiểu rằng khi nói về các tiêu chuẩn, thì sự thành công được đo bởi những vấn đề mà một tiêu chuẩn giải quyết được và những cơ hội mà nó đưa ra cho sự đổi mới sáng tạo. Thông thường nhất, nhu cầu cho tính tương hợp, sự lựa chọn và tính mềm dẻo được trích dẫn như những thúc đẩy đằng sau sự tạo ra và áp dụng những tiêu chuẩn mở về công nghệ thông tin và truyền thông (ICT).
Đối nghịch lại, OOXML sinh ra như một phản ứng của Microsoft để lấp đầy “khoảng trống về tiêu chuẩn” được xác định vào giữa năm 2005 khi các chính phủ đã bắt đầu đòi hỏi các tiêu chuẩn mở, khi mà Liên minh châu Âu EU đã kêu gọi có sự mở hơn các định dạng tài liệu, và khi mà những rủi ro về sự khóa trói vào nhà cung cấp thực sự được đề cập tới.
Không có sự hỗ trợ cho một định dạng tài liệu tiêu chuẩn mở trong phần mềm Office của mình, thì việc sử dụng Microsoft Office của các chính phủ trên thế giới có thể sẽ bị đe dọa, đặc biệt khi mà những ưu tiên mua sắm cho các tiêu chuẩn mở đã bắt đầu nổi lên. Tuyên bố về phạm vi của OOXML mô tả xung đột này, cân bằng các mục đích cho “sự thể hiện một cách trung thực các thể đã có từ trước của các tài liệu xử lý văn bản, bảng tính và trình chiếu mà đã từng được sản xuất bởi các ứng dụng của Microsoft Office” từ Office 97, và để “làm cho thuận tiện cho tính có thể mở rộng và tính tương hợp… ” (ISO/IEC 29500 “Các định dạng tệp Office Open XML”, Phần 1, chương 1 “Phạm vi” – ISO/IEC 29500 “Office Open XML File Formats”, Part 1, Section 1 “Scope”).
Được cho rằng những hoàn cảnh cấp bách và tiếp cận lạc hậu về việc trang bị thêm một tiêu chuẩn sở hữu độc quyền đang tồn tại, OOXML đã được tạo ra mà không có đủ nỗ lực để xây dựng sự đồng thuận của nền công nghiệp, để làm việc với các đối thủ cạnh tranh để gỡ rối cho một tiêu chuẩn công nghiệp có thể chấp nhận được lẫn nhau.
Trong lần biểu quyết ban đầu của nó tại ISO, OOXML đã không nhận đủ số phiếu hỗ trợ (“ISO từ chối OOXML của Microsoft như một tiêu chuẩn”, PC World, 04/09/2007 – “ISO Rejects Microsoft’s OOXML as Standard”, PC World, September 4th , 2007). Nhiều bình luận đã tham chiếu tới những cách thức trong đó OOXML đã bị trói vào hệ điều hành Windows. Chỉ sau khi Microsoft đã tiến hành một số thay đổi đối với tiêu chuẩn đó mà ISO đã cho nó được chấp nhận trong lần bỏ phiếu thứ 2 của ISO. Kết quả cuối cùng là việc đặc tả kỹ thuật của OOXML đã được chấp nhận như một tiêu chuẩn ISO/IEC (ISO/IEC 29500) vào tháng 03/2008 ở 2 cấp độ tuân thủ là “Ngặt nghèo” (Strict) và “Thời kỳ chuyển đổi” (Transitional).
Brian Jones của Microsoft, Giám đốc dự án về Office, đã giải thích tầm quan trọng của “Ngặt nghèo” và “Thời kỳ chuyển đổi” như sau:
Các cấp độ tuân thủ… được sử dụng trong mối liên quan với cấu trúc nhiều phần của tiêu chuẩn có nghĩa là những người sử dụng và các chính sách mua sắm bây giờ có thể yêu cầu một cách rõ ràng rằng các ứng dụng phải lưu, ví dụ, các tài liệu với cấp độ tuân thủ “Ngặt nghèo” hoặc như là một ví dụ khác, các thư viện lưu trữ có thể mua sắm phần mềm mà hỗ trợ cả các cấp độ tuân thủ ngặt nghèo và thời kì chuyển đổi (“Tường thuật về Cuộc họp Quyết định có Biểu quyết BRM cho ISO/IEC DIS – 29500”, Brian Jones, 16/03/2008 – “Narrative of the ISO/IEC DIS-29500 BRM Meeting”, Brian Jones, 16 March 2008).
Ngược lại, động lực đằng sau sự tạo ra ODF chỉ đơn giản để đảm bảo cho tính tương hợp trong các ứng dụng văn phòng và cung cấp cho những người sử dụng bằng một sự lựa chọn trong các ứng dụng phần mềm:
Tiêu chuẩn này xác định các đặc tính của định dạng tệp tài liệu số dựa trên XML độc lập với các nền tảng và độc lập với các ứng dụng, cũng như các đặc tính của các ứng dụng phần mềm mà chúng đọc, ghi và xử lý những tài liệu như vậy (OASIS ODF 1.2, CD 05, Phần 1.1 “Phạm vi” – OASIS ODF 1.2, CD 05, Section 1.1 “Scope”).
Do đó, các kết quả đã chỉ ra giá trị của các tiêu chuẩn mở như ngày nay tất cả các ứng dụng sản xuất cá nhân chủ chốt triển khai ODF.
Hiện trạng triển khai OOXML: Mù mờ về nhiều phiên bản
Trong một vài năm kể từ khi ISO phê chuẩn OOXML, định dạng này vẫn bị phân mảnh thành một vài phiên bản khác nhau, không có phiên bản nào gần đúng với những gì mà Microsoft viết ra trong các sản phẩm Office của họ.
Những thứ sau đây là một khái quát về các phiên bản này:
- Phiên bản ECMA 376, phiên bản mà ISO đã từ chối. Phiên bản này có gì đó khớp với những gì Office 2007 viết ra, nhưng thiếu những định nghĩa cho scripts, macros, DRM, các kết nối tới SharePoint, … Phiên bản này cũng chứa đựng nhiều sự phụ thuộc vào nền tảng Windows. Sử dụng ECMA 376 về cơ bản trói người sử dụng vào Microsoft Office.
- Phiên bản ISO/IEC 29500 “ngặt nghèo”. Đây là phiên bản mà ISO nói phải được sử dụng cho các tài liệu mới. Nhưng cả Office 2007 và Office 2010 đều không có khả năng viết được OOXML “ngặt nghèo”. Microsoft đã không thực hiện cam kết công khai về việc khi nào thì họ sẽ triển khai đầy đủ OOXML “ngặt nghèo”.
- ISO/IEC 29500 phiên bản “thời kì chuyển đổi”, là phiên bản mà ISO đã nói không được sử dụng cho các tài liệu mới. Cả Ofice 2007 và Office 2010 đều không triển khai phiên bản nhà một cách chính xác. Hơn nữa, Office 2010 viết ra một dạng OOXML “thời kỳ chuyển đổi” phi tiêu chuẩn mà nó bao gồm nhiều mở rộng sở hữu độc quyền. Những mở rộng này đã không được đóng góp ngược trở lại ISO cho việc tiêu chuẩn hóa.
Thực tế là Microsoft đang không triển khai phiên bản “ngặt nghèo” trong khi đang mở rộng một cách ngấm ngầm phiên bản “thời kì chuyển đổi” nghĩa là các cải tiến được yêu cầu để làm cho OOXML chấp nhận được đối với ISO bây giờ đang bị phớt lờ. Sự đi trệch đường này giữa tiêu chuẩn của ISO và sự triển khai của Microsoft đã dẫn tới việc Người có trách nhiệm về Cuộc họp Quyết định Có biểu quyết về OOXML phải công bố gần đây rằng, “Toàn bộ dự án OOXML bây giờ chắc chắn sẽ thất bại”. (Alex Brown, “Microsoft thất bại thử tiêu chuẩn” (2010) – Alex Brown, “Microsoft Fails the Standards Test” (2010))
Điều này có nghĩa gì đối với các chính phủ?
Trong khi không phải tất cả những người áp dụng các tiêu chuẩn mở là như nhau, thì thường thường họ đang tìm cách để tránh sự khóa trói vào nhà cung cấp, giảm chi phí, gia tăng tính tương hợp, gia tăng sự truy cập của công dân tới các tài liệu của nhà nước, và đảm bảo sự lưu trữ dài lâu của các hồ sơ này. Một số, nhưng không phải tất cả, cũng có một mục tiêu rõ ràng dứt khoát để khuyến khích sự cạnh tranh hoặc thậm chí khuyến khích sử dụng các phần mềm nguồn mở.
Bất chấp việc liệu các mục đích của các chính phủ là cái trước hay cái sau, thì cho tới khi và trừ phi phiên bản “ngặt nghèo” được ISO phê chuẩn cho OOXML – ISO/IEC 29500 – hoàn toàn được triển khai bởi Microsoft và những nhà cung cấp khác, thì các chính phủ mà dựa vào bất kỳ phiên bản nào của OOXML chỉ có thể mong đợi sẽ bị khóa trói vào một giải pháp sở hữu độc quyền mà nó sẽ không đáp ứng được những mục tiêu và nhu cầu cơ bản của họ.
Dịch tài liệu: Lê Trung Nghĩa <letrungnghia.foss@gmail.com>
Implementation of Office Open XML (OOXML): What Governments Need to Know
Theo: http://www.odfalliance.org/resources/OOXML_GovsNeedKnow_Oct2010.pdf
Bài được đưa lên Internet ngày: tháng 10/2010